Mariken van Nieumeghen vertelt het verhaal van een jonge vrouw die zeven jaar samenleeft met de duivel. Ze krijgt berouw en doet boete. Een kwarteeuw lang verblijft ze in een klooster in Maastricht, met dikke ijzeren ringen rond haar hals en polsen. Kort nadat de ringen eindelijk afvallen, sterft ze.
Ondanks dit voor een modern publiek weinig actuele gegeven is Mariken nog steeds een van de meest leesbare rederijkersteksten die zijn overgeleverd.
Dat heeft alles te maken met de brede, levendige en kleurrijke vertelling. In het beperkte bestek van iets meer dan 1100 verzen gaan 35 jaar voorbij en verplaatst de handeling zich van Nijmegen naar Antwerpen, Keulen, Rome en Maastricht. Onderweg zijn we getuige van vechtpartijen, kwakzalverij en geometrische spitsvondigheden in een herberg in Antwerpen en van een wagenspel in Nijmegen. Het hoofdpersonage wordt hoog de lucht in geslingerd en vervolgens levend en wel van de straatstenen geraapt, en in Rome gaan we bij de paus op visite.
Allemaal echt gebeurd, zo wordt ons op het eind van het verhaal op het hart gedrukt. Door een ingenieuze opeenvolging van vertellende passages in proza en dramatische scènes in verzen houdt de auteur de lezer schijnbaar moeiteloos aan het verhaal gekluisterd.
Minstens even beklijvend zijn de personages. Hier niet de abstracte allegorieën die rederijkersteksten voor een hedendaags publiek vaak moeilijk te verteren maken, maar concrete en kleurrijk geportretteerde figuren: de kwaadaardige maar ook charmante Moenen, de trouwe en liefdevolle oom Gijsbrecht, zijn hysterische zuster, en natuurlijk het hoofdpersonage zelf.
Mariken fungeert in het verhaal in de eerste plaats als voorbeeld van de kracht van berouw. In haar evolutie van een onschuldig jong meisje tot een zelfbewuste jonge vrouw die de zeven vrije kunsten en alle talen van de wereld wil leren, heeft de auteur haar echter een complexiteit en psychologische ontwikkeling meegegeven die de genreconventies van het exempel (een verhaal dat als voorbeeld aan een publiek wordt gepresenteerd) ver overschrijden.
Wie Mariken van Nieumeghen heeft geschreven weten we niet. In de tekst zit een lofzang op retorica in de vorm van een refrein, wat wijst op een rederijker. De Brabantse taal en het feit dat de oudst bekende tekstgetuige een Antwerps drukje van omstreeks 1515 is, doen vermoeden dat het werk aan het begin van de zestiende eeuw in de Scheldestad is ontstaan. De auteur moet wel enige kennis gehad hebben van de politieke situatie in de stad Nijmegen en het hertogdom Gelre, want daar wordt uitgebreid naar verwezen.
Een van de meest enigmatische aspecten van de Mariken van Nieumeghen is de vorm van de tekst, een afwisseling van verhalend proza, dialogen op rijm en houtsneden. Er is lang gedacht dat het hier om een oorspronkelijk toneelstuk ging waar voor de drukpers proza aan is toegevoegd. Recent zijn onderzoekers echter van mening dat het net andersom is gegaan en dat een oorspronkelijke prozatekst is ‘verlevendigd’ met dialogen en illustraties.
De tekst werd al snel populair. Daarop wijst bijvoorbeeld de Engelse versie, Mary of Nemmegen, die enkele jaren na de Nederlandse werd gedrukt. Een hedendaagse bewerking die absoluut het vermelden waard is, is Mariken van Peter Van Gestel, bekroond met de Gouden Uil.
We vroegen Alma Mathijsen een tekst te schrijven over een werk uit de canon. Ze koos voor Mariken van Nieumeghen. Haar tekst lees je hier.
Op deze pagina vind je allerlei beeldmateriaal over Mariken.
Meer weten?
- Wil je samen met Mariken van Nijmegen reizen naar Antwerpen? Volg haar spoor via deze route.
- Dat Mariken auteurs blijft inspireren lees je hier.
Voor de leraar:
Mariken wordt belaagd door de duivel.
Affiche van de Nederlandse verfilming 'Mariken van Nieumeghen'. Het debuut van Jos Stelling werd een groot succes en kwam meteen in competitie in Cannes. (1974)
